Seks is het perfecte ingrediënt voor controverse. Wanneer de overheid zich bemoeit met seksualiteit laat een maatschappelijke discussie al helemaal niet lang op zich wachten. De ophef over de verplichte lessen voor seksualiteit zal dus niemand verbazen.  Sterker nog: het is een prachtig uitgangspunt voor die lessen.

Vooral Christelijke scholen vrezen dat zij nu homoseksualiteit moeten gaan promoten. Zij vinden dat ze zelf moeten kunnen bepalen hoe ze over seksualiteit zouden moeten praten en dat de overheid geen seksuele normen mag opleggen. De onrust die de verplichting teweeg brengt laat niet alleen zien dat seksuele diversiteit niet voor iedereen vanzelfsprekend en acceptabel is. Het laat ook zien dat er in Nederland heel verschillend wordt gedacht over seksualiteit.

Seksuele diversiteit gaat over normen. Juist daarom is aandacht hiervoor op school zo belangrijk. Wie daar afwijkt van de norm wordt maar al te vaak beschimpt. Jongens lopen het risico voor homo te worden uitgescholden als ze bijvoorbeeld ‘vrouwelijk’ overkomen of als ze niet stoer genoeg doen. Het woord ‘homo’ wordt dus ingezet om een bepaalde mannelijkheid af te dwingen. Wie niet aan de norm voldoet, kan zich knap onveilig voelen. Terecht vindt de overheid dat dit moet veranderen.

Er is een vergelijkbaar scheldwoord voor meisje. Dat is niet ‘pot’ maar ‘slet’. Meisjes worden ‘slet’ genoemd als ze afwijken, al ze zich bijvoorbeeld te uitdagend kleden of als ze niet reageren op de avances van jongens. Het scheldwoord heeft dus precies dezelfde functie als ‘homo’. Het heeft tot gevolg dat er één specifieke vrouwelijkheid wordt afgedwongen en dat meisjes zich schikken naar die norm.

Seksuele diversiteit moet daarom niet alleen gaan over lesbiennes, biseksuelen en transgenders, maar ook over sletten. Seksuele diversiteit gaat namelijk over en alles iedereen die afwijkt van de norm. Maar over welke norm hebben het dan precies? De Christelijke norm, die van ‘de overheid’, die van het COC? Hoe moeten die lessen ingericht worden? Het antwoord ligt bij diversiteit. Deze lessen zouden leerlingen in staat moet stellen te onderzoeken welke normen er bestaan en waarom die er zijn. Geen opgelegde antwoorden geven, maar vragen stellen. Om te beginnen met deze.

Is seksualisering altijd slecht?
Het laatste decennium hebben pers en politiek  hun mond vol van seksualisering. Zo was er ophef over seksualisering van media, van speelgoed en van de maatschappij als geheel. Toen er kinderstrings in de Hema hingen, werd gesproken van de seksualisering van jonge meisjes. Maar hoe vaak er ook over wordt gesproken, zonder uitzondering is de toon afkeurend: seksualisering is een slechte zaak.

Rapporten over seksualisering zijn vrijwel altijd geschreven door psychologen en gaan vooral in op negatieve effecten van seksualisering door de media, zoals laag zelfvertrouwen, een verkeerd lichaamsbeeld, promiscuïteit en verminderde intellectuele prestaties. Het toonzettende rapport uit 2007 van de Amerikaanse associatie van psychologen, de APA, ziet seksualisering zelfs als het tegenovergestelde van gezonde seksualiteit. Het rapport legt sterk de nadruk op twee fenomenen: vroegtijdigheid en objectificatie van vrouwen. De media zouden meisjes voordat zij daar ‘aan toe zijn’ tot seksuele wezens maken.  Seksualisering zou ervoor zorgen dat vrouwen worden gezien als een gebruiksvoorwerp, bedoeld voor het seksueel genot van een ander.

In debatten gaat het dan ook meestal over de schuldvraag: komt het door de media, of volgen de media slechts een bestaande ontwikkeling? Zijn die kinderstrings te wijten aan schaarsgeklede vrouwen in hiphopvideo’s? Of is het misschien de schuld van moeders als Patricia Paay die hun dochters aanmoedigen sexy te zijn?

Je zou bijna vergeten dat seks ook leuk kan zijn. Door seksualisering steeds maar alleen als negatief te zien, is het onmogelijk om de seksuele ontwikkeling van meisjes als een positieve of normale ontwikkeling te zien. Hierdoor gaat het helemaal niet over plezier en verlangen. Als scholen het over seksuele diversiteit gaan hebben, dan past daar de vraag bij: is seksualisering altijd slecht? Is er ook goede seksualisering? En wat maakt iets dan slecht of goed?

Wat is seksueel gezond?
Gelukkig wordt er niet alleen op een negatieve manier over meisjes en seksualiteit gesproken. Communicatiewetenschapper Suchi Joshi promoveerde onlangs aan de Universiteit van Amsterdam op de vraag hoe Nederlandse en Amerikaanse meisjesbladen omgaan met het onderwerp seks. Conclusie: Nederlandse bladen zijn uitgebreid en bespreken naast ‘technische informatie’ ook de plezierige kant van seks. Tieners kunnen hier bovendien relatief open met hun ouders praten. Joshi geeft Nederlandse voorlichters een flinke pluim: ‘Seks onder adolescenten wordt benaderd op een pragmatische manier en wordt verheerlijkt noch gevreesd; tieners wordt geleerd dat het een normaal deel van het leven is’ .

Dat klinkt allemaal heel goed en niet moralistisch, maar schijn bedriegt. Seks is niet hetzelfde als verkoudheid. Voor wat seksueel gezond is en wat niet bestaat geen heldere maatstaf. Het is een vraag die al snel sturend wordt beantwoord. De moraal komt onvermijdelijk om de hoek kijken. Neem de eerder genoemde APA. Seksuele gezondheid gaat volgens de Amerikaanse psychologen over intimiteit, het krijgen van een emotionele band en wederzijds respect tussen instemmende partners. De meidenbladen uit het onderzoek van Suchi Joshi volgen grofweg dezelfde lijn.  Seksualiteit wordt bekeken vanuit geestelijk en lichamelijk welzijn. Dat lijkt heel neutraal, maar dat is niet zo. Zijn one-night-stands ook okay? Niet als je de lijn volgt van de APA. In lessen over seksuele diversiteit kunnen leerlingen die morele sturing bespreken. Is dat wel voor iedereen gezond? En mag je daar ook van afwijken?

Mogen meisjes ook sletten zijn? 
Er zijn namelijk mensen die vinden dat er niets mis is met seksuele losbandigheid, ook voor meisjes en vrouwen. In 1997 verscheen het boek The Ethical Slut, waarin het aangaan van meerdere seksuele relaties goedgekeurd wordt. De auteurs definiëren zo’n slet als ‘iemand die seksualiteit viert volgens de radicale stelling dat seks leuk is en dat plezier goed voor je is’. Seksualiteit moet dus niet iets zijn waarvoor je je schaamt, maar het moet een feestje zijn. In Toronto werd in april 2011 voor het eerst een Slut Walk georganiseerd, een manifestatie tegen seksueel geweld en voor seksueel plezier. Deze kreeg in juni 2011 navolging in Amsterdam. Ook MTV doet een duit in het zakje. Op MTV Voices geeft ‘sexpert’ Francisco Ramirez les over sletten en roept hij op een slet voortaan te zien als iemand die zeker is van haar seksualiteit en zich niet schaamt voor haar plezier. ‘Slet’ als geuzennaam.

Aandacht in de klas voor sletterigheid is niet makkelijk maar wel nodig, juist als we tegenwicht willen bieden aan de druk om ‘normaal’ te zijn.  Veel meisjes lijden onder het stempel ‘slet’. Dat lijdt soms zelfs tot drama’s. De recente ‘Facebook-moord’ laat zien hoe zwaar roddels over vermeende seksuele promiscuïteit kunnen wegen. De 15-jarige Joyce Winsau werd in opdracht van haar vriendin Polly vermoord omdat ze (onder andere op Facebook) had geroddeld over Polly’s seksuele escapades. Bij seksuele diversiteitsles kunnen aan de hand van zulke incidenten roddels bespreekbaar gemaakt worden. Bovendien baant het de weg vrij voor een open discussie. ‘Als een jongen veel meisjes heeft is hij stoer, als een meisje veel jongens heeft is zij een hoer’ is een bekend gezegde onder jongeren.  In de klas moet over deze genderdimensie worden gesproken. Waarom mogen jongens op dit vlak meer dan meisjes? Is dat niet heel ouderwets?

Mag je seksualiteit ook afwijzen?
Er zijn groepen die het idee van sletterige vrouwen verwerpelijk vinden. Sommige christenen, maar ook moslims en andere gelovigen, wijzen seksualiteit van meisjes in zijn geheel af. Seks is er pas voor na het huwelijk. Vaak gaat die afwijzing gepaard met kledingvoorschriften: lange rokken of een hoofddoek. De rechtvaardiging van de hoofddoek verschilt, maar meestal gaat het om vrouwen  minder aantrekkelijk te maken of af te schermen voor de blikken van mannen. De mensen die op deze manier denken geven meisjes eigenlijk geen zeggenschap over hun seksualiteit.

Dit zijn de mensen die al bezwaar maakten tegen les over homo’s. Je zou denken dat voor hen les over sletten ondenkbaar is. Misschien, maar ze moeten niet te snel afhaken. Juist die openheid biedt ook hen kansen. Als we de heersende norm ter discussie gaan stellen, ontstaat er namelijk ook meer ruimte om het te hebben over hun opvattingen. Religie kan bij de discussie worden betrokken, ook op seculiere scholen. Is het niet beter om te wachten tot je getrouwd bent? Waarom vinden mensen dat eigenlijk? Bedekking van seksualiteit roept in Nederland veel afkeuring op. De heersende seksuele norm vindt dat eigenlijk weer te preuts. Maar die mensen vinden ook niet dat alles mag. Dit juist vaak de mensen die zich zorgen maken om seksualisering. In 2003 werden meisjes zowel van school gestuurd omdat ze te bedekt waren (namelijk met een hoofddoek) en omdat ze niet bedekt genoeg  waren (namelijk gekleed in een buiktruitje, die toen in de mode waren). Dit biedt mooie kansen voor discussie in de klas, waarbij er respectvol naar ieders positie geluisterd kan worden.

Welke rol speelt leeftijd?
We hebben het nu steeds over meisjes gehad, en soms over vrouwen, maar nog niet over leeftijd. Dat is natuurlijk wel belangrijk bij dit onderwerp. In Nederland ben je voor de wet met 16 jaar seksueel meerderjarig. Volgens artikel 247 Wetboek van Strafrecht is elke ontuchtige handeling met iemand die jonger is dan 16 jaar strafbaar.

Bij seksuele diversiteitsles moet de wet worden uitgelegd. Maar er moet ook over worden gesproken. Waarom 16 jaar? Wanneer is iemand eigenlijk volwassen? Ben je als 25-jarige nog steeds jongere? Wat betekent het om ‘in staat te zijn met seks om te gaan’? Draait seksualisering alleen om ontwikkelingspsychologische factoren (‘er klaar voor zijn’, emotionele volwassenheid) of spelen andere overwegingen ook een rol? Wat is een goede leeftijd voor meisjes om aan seks te beginnen? En wat verstaan we eigenlijk onder seks? Is dat vaginale penetratie? In dat geval zouden lesbiennes nooit seks hebben. Wat is de grens tussen voorspel en seks? Vinden we eigenlijk dat meisjes van 17 zich ook mogen laten slaan voor hun genot? En meisjes van 15?

Seksueel burgerschap
Het kabinet vindt het belangrijk dat er aandacht komt voor seksuele diversiteit, maar het is nog niet duidelijk hoe dit er in de klas uit moet gaan zien. De weerstand tegen het idee van homoles laat zien dat dit nog een hele kluif wordt. Het voordeel van mijn voorstel is duidelijk: het bespreken van allerlei opvattingen over seksualiteit. Zo krijgt geen enkele manier van denken automatisch de voorkeur en wordt er niet bij voorbaat al een oordeel uitgesproken. Geen normen opleggen, maar normen bespreken. Daar kan toch niemand tegen zijn?

Er is nog een tweede voordeel. Door jongeren zelf zo na te laten denken over seksualiteit doe je meer dan een klinische voorlichtingsles geven. Je spreekt ze aan als zelfstandige wezens, als burgers. Seksuele diversiteitsles wordt dan eigenlijk les in seksueel burgerschap. Burgerschap omvat rechten en verantwoordelijkheden. Daarnaast zit er een element in van gemeenschap: je maakt deel uit van een groter geheel. Waar raakt mijn seksualiteit jouw seksualiteit en in hoeverre mag je die aan elkaar opdringen? Waar ligt de grens en wie bepaalt die? Dit zijn lastige vragen, maar met lastige vragen kweek je slimme leerlingen. En dat is uiteindelijk wat iedereen wil: dat jongeren verstandig met seks omgaan.

Bronnen:
American Psychological Association (2007) Report of the APA Task Force on the Sexualization of Girls. Washington, DC: American Psychological Association.
Attwood, F. (2006) Sexed up: Theorizing the sexualisation of culture. Sexualities 9(1): 77–94.
Duits, L. & Van Zoonen, L. (2010) Coming to terms with sexualization. European Journal of Cultural Studies 15(4): 491-506.
Easton, D. & Hardy, J (1997) The Ethical Slut: A Practical Guide to Polyamory, Open Relationships & Other Adventures. Berkeley: Celestial Arts.
Hekma, G. (2009) ABC van perversies. Amsterdam: Meulenhoff.
Joshi, S. (2012) Adolescent sexual socialization & teen magazines: a cross-national study between the United States and the Netherlands. Unpublished dissertation, beschikbaar online.
Ramirez, F. (2012) Sextra credit episode 2: The Word Slut. Video online.
Papadopoulos L (2010).  Sexualization of young people: Review. London: The Home Office.

Dit stuk verscheen in aangepaste en ingekorte versie in de Volkskrant van 27 oktober 2012.