“Je durft toch nog wel”, vraagt de redacteur van De Balie bij ons voorgesprek over deze avond. Ze heeft me dan net verteld over de bedreigingen die de medewerkers van De Balie te verstouwen krijgen. “Tuurlijk”, zeg ik monter. Ik ben al zo vaak gecanceld dat ik wel wat hebben kan.

Dat begon toen ik mijn eerste stapjes in de publieke arena zette. Ik ging op Twitter en kwam in gesprek met allerlei mensen buiten de bubbel waarin ik als linkse UvA-wetenschapper zat. Zo gebeurde het dat ik een van de mede-oprichters van DeJaap was, de voorloper van het huidige ThePostOnline. Ik was als adjunt-hoofdredacteur verantwoordelijk voor de selectie van stukken en de eindredactie. Ik zeg graag op borrels om mensen te choqueren dat het bestaan van TPO mijn schuld is, om me daar vervolgens voor te excuseren.

De bedoeling van DeJaap was een platform zijn waar iedereen ongeacht politieke kleur terecht kon. Voorbij gaan aan het eigen gelijk. Mijn deelname werd niet door iedereen gewaardeerd. Samenwerken met Bert Brussen maakte me de vijand, een linkse moffenhoer zo je wilt. Ik werd uitgescholden en bedreigd. Het woord werd toen nog niet gebruikt, maar er waren mensen die me probeerden te cancellen.

Let wel, dat was in 2009. Vervolgens polariseerde de maatschappij door. De redactie kreeg ruzie en Twitter veranderde van gezellige babbelbox in het rioolputje dat nu zo vaak gehekeld wordt. TPO is nu meer ‘voor spatie bij’ het eigen gelijk. Toen ik er in 2015 stopte als columnist stopte ook de haatcampagne tegen mij als onderdeel van DeJaap/TPO. De haters hadden hun zin, door naar de volgende.

Op TPO staan allang niet meer alle smaken, tenzij je rechts, rechtster van rechts en het allerrechtst als verschillende kleuren ziet. Je vindt er nu bijvoorbeeld stukken van Sid Lukkassen, ellenlange epistels die wel wat eindredactie kunnen gebruiken. Een van zijn stokpaardjes is feministen op stang jagen.

Deze Sid Lukkassen staat nu in het midden van een controverse gecreëerd door een kunstenaarscollectief en die controverse is de reden dat we hier vanavond samen zijn. Ik ben geen kunstcriticus, ik kan niets zeggen over de waarde van deze film voor de kunst, of over de vraag of dit kunst is. Ik heb ook geen oordeel of deze film moet mogen. Ik sta hier als sociaalwetenschapper en mij is gevraagd om vanuit dat perspectief de kwestie te duiden.

Lukkassen trekt al in de film zijn instemming met deelname in. De makers, collectief KIRAC, gaven daaraan geen gehoor. Lukkassen zou nu met zware psychische problemen thuiszitten. Zijn geestverwanten, normaal gesproken ridders van het vrije woord, spreken zich uit tegen vertoning. GeenStijl dat eerder had geschreven de beelden uit te zullen zenden, ziet daar vanaf.

De eerste publieke screening op 8 oktober werd opgetuigd met een spektakel, ophef gegarandeerd. Julian Andeweg, de kunstenaar die wordt beschuldigd van verkrachting, mishandeling en stalking werd op een paard gehesen. Uncancelled in de woorden van KIRAC.

Overigens had ik al voor deze – hoe zal ik het noemen: happening? provocatie? – ja gezegd tegen een inleiding deze avond.

Inmiddels is iedereen wakker. Feministische groeperingen startten een petitie tegen de verheerlijking van seksueel geweld hier in De Balie. Ze roepen op om de acties van KIRAC niet te negeren en verzoeken De Balie stil te staan bij de slachtoffers van seksueel geweld.

Kranten pikten het op. Een “publicitair zetje” noemt politiek onderzoeker Chris Aalberts het op Twitter. Hij schrijft: “Als Sid Lukkassen zichzelf iets aandoet, weet u wie er allemaal medeplichtig zijn”.

Het leidt tot een wonderlijk circus. Ineens springen allemaal rechtse mannen op de bres tegen seksueel geweld. Publicist Geerten Waling twitterde verontwaardigd aan linkse activiste Zaire Krieger dat ze een event wilde “cancellen vanwege een figuur die zelf niet eens aanwezig is – en niet vanwege het seksuele geweld en de pesterijen tegen Sid Lukkassen die daadwerkelijk in de film centraal staan?”

KIRAC laat met dit project, dus de film en de provocatie, zien hoe hypocriet gepolariseerde kampen omgaan met de grootse principes waarmee ze schermen. Wellicht heeft de kleine schaal van de Nederlandse publieke arena daar iets mee te maken. Iedereen kent elkaar, de kampen zijn ferm verankerd. Loopgraven zijn daar de juiste metafoor voor.

KIRAC toont de hypocrisie, maar ik zou niet zeggen dat het project die blootlegt. Er is sprake van uitlokking, zowel het uitlokken van rechts met de film als het uitlokken van links door Julian Andeweg op een paard te hijsen.

Het uitlokken van emoties op beeld doet denken aan reality-televise. Daar worden mensen door professionele makers in onechte situaties geplaatst, of dat nou een taartenbakwedstrijd is of een eiland vol geile vrijgezellen, met als doel echte emoties te veroorzaken waar wij als kijker van kunnen genieten. Ik kijk er graag naar, ook al vind ik tegelijkertijd – of liever gezegd: ik weet tegelijkertijd – dat reality-televisie nooit op ethisch verantwoorde manier gemaakt kan worden. Deelnemers kunnen van tevoren niet overzien wat de consequenties van hun deelname gaan zijn, omdat televisie er alles aandoet om het productieproces te verhullen. Bovendien is er sprake van machtsongelijkheid tussen maker en deelnemer, waarbij de ene partij nauwelijks zeggenschap heeft over het eindresultaat.

Die zeggenschap is ook Sid Lukkassen ontzegd. Sterker, hij uit zijn bezwaren helder. Dat maakt dat ik niet met plezier maar met ontzetting naar Honeypot heb gekeken. Seksuele grensoverschrijding is nooit acceptabel, ook niet onder de noemer van kunst. Onder seksuele grensoverschrijding valt ook het delen van seksuele beelden zonder toestemming van de betrokkenen. Ik hoop dat Lukkassen aangifte doet zodat een rechter zich over deze kwestie kan uitspreken.

Het lukt me niet om in het protest tegen De Balie een vorm van cancelcultuur te zien. Er is immers geen sprake van enige cancelling whatsoever, we zijn gewoon hier. Feministen spreken zich met een keurige handtekeningenactie en lawaaidemonstratie uit tegen de normalisering van seksueel geweld. Om iets of iemand te kunnen cancellen is macht nodig. Activisten die kwesties als racisme, seksisme en transfobie aankaarten hebben die macht niet.

De mensen die klagen over cancelcultuur komen steeds met voorbeelden waar bij nader inzien weinig van overblijft. Louis CK tourt gewoon weer, JK Rowlings verkocht geen boek minder nadat ze zogenaamd gecanceld was op sociale media. Het aankaarten van zulke kwesties – racisme, seksisme etc – is overigens nodig en nuttig. Ik geef, net als andere wetenschappers, daarom de voorkeur aan de term call-out-cultuur, omdat deze de lading veel beter dekt en aan concepten heb je alleen maar iets als ze goed passen op het fenomeen dat ze moeten duiden.

Steeds wanneer er over cancelcultuur wordt gesproken wordt de aandacht afgeleid van waar het om zou moeten gaan. Ook hier is dat het geval. We hebben hier vanavond geen gesprek over seksueel geweld, geen analyse over de mechanismen die daaraan ten grondslag liggen en geen uitwisseling van gedachten over mogelijke oplossingen ertegen. In plaats daarvan slaan we een zijspoor in, lekker meta. Dagbesteding voor een kleine groep opiniemakers en kunstenaars, die geen enkele intentie hebben – of meer hebben – om nader tot elkaar te komen. En zo kent Honeypot van KIRAC enkel slachtoffers en verliezers.

Dank voor uw aandacht.

Voordracht uitgesproken in De Balie tijdens Gesprek: KIRAC 23 ‘Honey Pot’. Het is ook terug te kijken, mijn voordracht start om 23:40.